Sekstant – podstawowy przyrząd nawigacyjny, żeglarski prezent, dekoracja marynistyczna

Sekstant, zwany też (błędnie) sekstansem był przyrządem, bez którego jeszcze do niedawna niemal niewyobrażalna była jakakolwiek daleka morska wyprawa. Dlaczego to tajemnicze urządzenie stanowiło tak ważny element żeglugi? W dawnych czasach na zakup sekstantu mogli sobie pozwolić tylko naprawdę bogaci kapitanowie. Nawet dziś, mimo że coraz rzadziej spotkać można osoby posiadające umiejętność jego obsługi koszt zakupu sekstantu wciąż odstrasza.

Sekstant to skomplikowane urządzenia mechaniczne, które pozwala bardzo precyzyjnie określić wysokość ciał niebieskich nad linią horyzontu. Stanowi więc on taki swoisty kątomierz. Po co żeglarzowi znajomość wysokości słońca, czy gwiazd? Czyżby żeglarzami byli tylko pasjonaci astronomii, zajmujący się w wolnych chwilach obserwacjami nieba? Oczywiście nie, choć jedno drugiego nie wyklucza, niemniej jednak rozkołysany pokład żaglowca, czy jachtu jest ostatnim miejscem nadającym się do dokonywania obserwacji nieba. Celem tych obserwacji było jak najbardziej dokładne określenie pozycji statku, bez której i tak niebezpieczna żegluga, stawała się jeszcze bardziej ryzykowną. Jak to, patrząc na nieboskłon można określić swoją pozycję? Faktycznie wydaje się to dość dziwne, jednak gdy uzmysłowimy sobie specyfikę żeglugi problem nieco się rozjaśni.

Stylowy mosiężny sekstant żeglarski, prezent, morski upominek, dekoracja marynistyczna

Dla określenia swojej pozycji na lądzie wykorzystujemy pewne punkty charakterystyczne, względem których możemy się zorientować w swym położeniu. Te wyróżniające się elementy otoczenia mogą być czymkolwiek, muszą spełniać jednak pewne kryteria. Po pierwsze musimy znać ich przybliżone położenie, po drugie położenie to musi być możliwie stałe. Dlatego idąc ulicami obcego miasta staramy się zapamiętać szczegóły miejsc mijanych przez nas. Tak więc wiemy, że za sklepem żeglarskim należy skręcić w lewo, a idąc do dworca po prawej stronie mijamy samotnie stojący komin, następnie przechodzimy mostem nad rzeką, za którą rozciąga się park. To pozwala nam trafić do docelowego miejsca, w ostateczności zawsze możemy zastosować się do sprawdzonej zasady „koniec języka za przewodnika” i zapytać kogoś o zgubioną drogę.

Na pełnym morzu niestety nie ma zbytnio możliwości zapytać kogokolwiek o drogę, trudno też znaleźć „znaki szczególne”, bywa ono bowiem bardziej zmienne niż kobieta. Należało więc szukać innej możliwości orientacji.

Obserwacje nieba wskazywały, że choć z ziemi wydaje się, że gwiazdy zmieniają swoje położenie, to jednak okazały się one dobrym wyznacznikiem położenia. Bowiem zmiany te zachodzą się z pewną prawidłowością, dobrze pasującą do ruchu obrotowego ziemi. Stąd już prosta droga do określenia współrzędnych obserwatora wyposażonego w żeglarski sekstant z mosiądzu, almanachy i pewną dawkę wiedzy oraz znającego dokładny czas.

Na podstawie zmierzonej wysokości obserwowanego ciała niebieskiego i znając czas dokonania obserwacji, można było wyliczyć dość precyzyjną pozycję. Jednak by była ona maksymalnie dokładna należało przestrzegać pewnych zasad pomiaru, pozwalających uczynić go jak najbardziej precyzyjnym. Oczywiście błąd można było popełnić przy obliczeniach i w wielu innych działaniach wykonywanych po drodze. Błąd mógł również pochodzić z samego urządzenia.

Różnica jednej minuty kątowej, dawała błąd przy określaniu pozycji, rzędu jednej mili morskiej. Tak więc by umożliwić ścisłe wyznaczenie pozycji sekstant musiał być niezwykle precyzyjnie wykonany, z idealnie dopracowaną mechaniką.

Wykonanie tak precyzyjnego urządzenia wymagało od jego twórców niezwykłej dokładności i cierpliwości, nawet pomijając koszty materiałów, jego wykonanie musiało być sowicie wynagrodzone, stąd tak wysoka jego cena. O jego zaletach dla żeglugi wspominano, więc jasne staje się, że szanujący się kapitan dążył do tego by posiadać swój własny mosiężny sekstant i strzegł go jak oka w głowie.

Natomiast znajomość astronawigacji była jedną z najważniejszych umiejętności, jakie musiał posiąść człowiek poważnie myślący o żeglowaniu. Mimo, że dla osób postronnych wiedza ta może sprawiać wrażenie wiedzy tajemnej, a sekstant staje się niemal magiczną różdżką, która z gwiazd pozwala „wyczarować” dokładną pozycję, to jest wiedza wykorzystująca zasady matematyki i fizyki, a więc stanowiące najmniej „czarodziejskie” spośród dziedzin wiedzy.

Sekstant czyli kątomierz lusterkowy, jest to optyczny przyrząd nawigacyjny, stosowany w żeglarstwie i astronomii. Służy do mierzenia wysokości ciał niebieskich nad horyzontem takich jak Słońce czy gwiazdy, co pozwala na określenie pozycji na morzu.

Jak używamy sekstant?

Zaczynamy od ostrożnego wyjęcia sekstantu z drewnianego pudełka, trzymając go lewą ręką za ramę i prawą za uchwyt. Unikamy dotykania delikatnych części, takich jak lusterka, alidada czy szkła przyciemniające. Następnie odchylamy wszystkie szkła przyciemniające i ustawiamy wskaźniki pomiarowe na zero.

Przed przystąpieniem do pomiaru musimy ustalić błąd indeksu, obserwując horyzont przy kącie 0°. To kluczowe dla dokładności naszych wyników. Potem kierujemy lunetkę na wybrane ciało niebieskie. Jeśli obserwujemy Słońce, dobieramy odpowiednie szkła przyciemniające, aby chronić oczy.

Regulujemy alidadę tak, aby obraz ciała niebieskiego, odbity od ruchomego i stałego lusterka, pokrył się z horyzontem widzianym przez przezroczystą część lusterka. Gdy obrazy się zbiegną, odczytujemy kąt z podziałki na limbusie. Dzięki konstrukcji sekstantu nie musimy mnożyć wyniku przez dwa - podziałka jest już dostosowana do rzeczywistych kątów do 120°.

Najczęstszym zastosowaniem sekstantu jest określenie naszej pozycji poprzez pomiar wysokości Słońca w momencie jego kulminacji, czyli o godzinie 12:00 w południe czasu słonecznego. Możemy też wyznaczyć astronomiczną linię pozycyjną, mierząc wysokość Słońca w innym momencie i notując dokładny czas (UTC). Wieczorem i rano dokonujemy pomiarów wysokości gwiazd, co pozwala na określenie szerokości geograficznej, na przykład poprzez pomiar wysokości Gwiazdy Polarnej.

Pomiarów dokonuje się z dokładnością do 0,1 minuty kątowej. W astronawigacji pozwalałoby to teoretycznie na oznaczenie naszego położenia na morzu z dokładnością do 0,1 mili morskiej, czyli 185 metrów. W praktyce, ze względu na szereg czynników wpływających na dokładność pomiaru, ostateczna dokładność jest kilkanaście razy gorsza.

Sekstant służący do nawigacji i określania swojej pozycji na morzu powinien być instrumentem wykonanym z niezwykłą starannością, ponieważ jego użytkowanie niesie ze sobą szereg błędów, które mogą wypatrzeć ostateczny pomiar co w zetknięciu z bezkresnym błękitem mórz lub oceanów może stanowić śmiertelne niebezpieczeństwo:

1. Błąd indeksu (ang. Index Error): najczęstszy błąd sekstantu. Powstaje, gdy lusterka nie są idealnie równoległe przy zerowym ustawieniu alidady.

2. Błąd kolimacji: występuje, gdy oś optyczna lunetki nie jest równoległa do płaszczyzny sekstantu. Może to powodować nieprawidłowe odczyty

3. Błąd ekscentryczności: powstaje, gdy oś obrotu alidady nie pokrywa się dokładnie z środkiem podziałki kątowej (limbusu).

4. Błędy paralaksy: są wynikiem niewłaściwego ustawienia oka względem lunetki. Jeśli nie patrzymy dokładnie wzdłuż osi optycznej, może dojść do zniekształcenia obrazu

5. Błędy wynikające z niedoskonałości szkieł przyciemniających: zabrudzone, porysowane lub niedopasowane szkła mogą zniekształcać obraz ciała niebieskiego.

6. Błędy termiczne: sekstant wykonany jest z metalu, który może rozszerzać się lub kurczyć pod wpływem temperatury lub odkształcać poprzez niewłaściwe użytkowanie.

8. Błędy refrakcji atmosferycznej: chociaż nie są błędami sekstantu per se, atmosfera ziemska może załamywać światło ciał niebieskich, co wpływa na pomiar. Doświadczeni Nawigatorzy stosują tabele korekcyjne, aby uwzględnić ten efekt.

9. Błąd niewspółpłaszczyznowości luster: jeśli lusterka nie są idealnie ustawione w jednej płaszczyźnie, może to prowadzić do błędów w pomiarze.

Znajomość tych błędów i ich korekta są niezbędne dla precyzyjnej nawigacji. Dlatego na pytania o zastosowanie oferowanych w naszym sklepie sekstantów, zawsze odpowiadam, że osobiście pomimo ich funkcjonalności i budowy zgodnej z pierwowzorami z przed wieków, traktuje je przede wszystkim jako piękne dekoracje marynistyczne i doskonałe elementy morskiego wystroju wnętrz oraz niezastąpiony prezent dla Żeglarzy i Ludzi Morza którzy na pewno docenią ich przesłanie.

Przejdź do strony głównej Wróć do kategorii Aktualności